Handgeschilderde perfectie (Metier juli 2019)

Twee kunstenaars, een Nederlander en een Braziliaan, die met eigen handen, eindeloos geduld en precisie, behangsels schilderen die als tuinen ogen. Op zo’n natuurlijke manier dat je de bloemen denkt te ruiken en de vogels te horen fluiten. Kunstwerken dus en het is heel bijzonder dat de gehanteerde ambachtelijke techniek, die teruggaat op de 17e en 18e eeuw, sinds 2010 dagelijks wordt toegepast in Rotterdam. 

Stijlovergangen
Waaruit bestonden oorspronkelijk de voorstellingen op geschilderd behang? In de eerste helft van de 17e eeuw waren dat meestal allegorische of literaire taferelen, in de tweede helft stond het idyllische Italiaanse landschap volop in de belangstelling. In die zin week behang weinig af van een landschapsschilderij omdat schilders elkaar sterk beïnvloedden, ongeacht of ze op papier of linnen werkten. Midden 18e eeuw kwamen daarnaast ook de eigen natuurlijke omgeving en stads- en dorpsgezichten in beeld, vervolgens ging het de kant van chinoiserieën op en aan het eind van de eeuw raakte het classicisme weer in zwang. Snijder & Co, dat zijn Jaap Snijder en Marcele Gimenes, bestempelen hun werk wel eens als dutchoiserie, een eigentijdse versie van het ooit zo populaire chinoiserie.

Voormalig schoolgebouw
Snijder & Co heeft z’n atelier in een voormalige school, met een ouderwets hoog plafond, dito ramen en Hollands licht. Ideaal voor het werk dat zij doen, panelen van vijf meter hoog gaan er moeiteloos in.
Hoe dit tweemanschap tot stand kwam? Toen Jaap en Marcelo elkaar in 2002 leerden kennen was Jaap grafisch ontwerper. Zijn persoonlijke belangstelling ging echter meer uit naar 17e eeuwse schilderijen waarvan de stijl hem intrigeerde. Op een gegeven moment gaf hij toe aan de drang zelf te schilderen. Met terugwerkende kracht zou je een symbolische betekenis toe kunnen kennen aan de vele schelpen waarmee hij begon. Kennelijk was hij nog niet helemaal uit z’n schildersschulp gekropen, dat kwam pas later. Tijdens de samenwerking met Marcelo bleek hoe goed ze elkaar schilderkunstig aanvoelden, en dat mondde na een aantal jaren uit in Snijder & Co.

Kamer in het rond
Marcelo verliet Brazilië op z’n 18e en ging naar Portugal waar hij als interieurontwerper werkte. Het Nederlandse kunstklimaat lokte hem echter na verloop van tijd naar  Rotterdam. Het werden drukke jaren met veel opdrachten. Toen zijn gezondheid in het geding kwam besloot hij het rustiger aan te doen en, net als Jaap, ging ook hij schilderen. Kleurrijker en minimalistischer, maar het werd snel duidelijk dat het werken op papier hun beider leven zou blijven vullen. Zo werkten ze een aantal jaren, ieder voor zich als kunstschilder.     

Bepaalde musea en buitenplaatsen beschikken over Hollandse ‘kamers in het rond’ uit de 17e en 18e eeuw. De geschilderde behangsels, plafond- en bovendeurstukken met de betimmering, schouw en andere decoraties vormen een samenhangend geheel. Vooral de unieke schoonheid en perfectie van de behangsels trokken de aandacht van de twee en na verloop van tijd waagden ze de stap: ze gingen zich specialiseren in handgeschilderde behangsels. Niet alleen het ambachtelijke van deze eeuwenoude techniek trok hen aan, ook het feit dat ze deze in leven konden houden en wellicht later ook overdragen, speelde mee in hun overwegingen. 

Het woord uitdaging is hier wel op z’n plaats: opdrachtgevers stonden niet meteen in de rij, het naam opbouwen verliep vrij geleidelijk, met kleine opdrachten. Door jarenlang onderzoek te doen en materiaal te testen bouwden ze echter een enorme expertise op. Dat loonde: het was een Frans hotel waarvan ze de eerste echt grote opdracht kregen. Inmiddels weten klanten uit verschillende werelddelen de weg naar Rotterdam feilloos te vinden. Een deel van de gedrukte collectie wordt zelfs in Zuid-Amerika geproduceerd en verkocht.

Amelisweerd
Ook van museumzijde is er toenemende belangstelling voor handgeschilderde behangsels, zoals bij Museum Oud Amelisweerd. Eind maart vorig jaar begon daar de  tentoonstelling ‘Flower Power’. Snijder & Co kreeg de eervolle opdracht voor een behangkunstwerk in de centrale hal van het museum. In overleg werd het een op oude florale motieven van het aanwezige Chinese behang geïnspireerd werk. De titel ‘Tijdperk van bloei’ is echter nog slechts op het werk zelf van toepassing, het museum is inmiddels helaas gesloten. 

Werkwijze
Aan de hand van een eerste gesprek met een opdrachtgever wordt een ruwe schets gemaakt van wat Jaap en Marcelo voor ogen staat. Het behang moet een achtergrond vormen voor aanwezige meubels en schilderijen, en dat luistert nauw. Perspectief en verdwijnpunten worden meegenomen in hun observatie, net als de lichtval en het coloriet.. Zodra de opzet goedgekeurd is, eventueel met een kleine aanpassing, komen de elementen aan de orde. Dat zijn de bloemen en bladeren, vogels, water, lucht enzovoort. Ook die worden doorgenomen. Dat is nodig, want niet alle klanten hebben een even goed voorstellingsvermogen.

Als hierover overeenstemming bestaat wordt een 1:1 proef gemaakt met de belangrijkste onderdelen van het behang erop. Meestal is dat een stuk van twee vierkante meter. Pas als ook dat akkoord is kan het echte werk beginnen.

Door de schets te verdelen in gelijkmatige vlakken kan de tekening overgezet worden naar het ware formaat. Dat gebeurt door eerst de voorstelling in krijt op te zetten. Hoewel de onderdelen uitwisselbaar zijn, wordt het meeste werk samen gedaan, maar soms wil Jaap een bepaalde vogel of heeft Marcelo een voorkeur voor een aantrekkelijk type bloem. De laatste fase van het daadwerkelijk schilderen gebeurt met een penseel. Bijzonder nauwkeurig en intensief werk, vrijwel zeker gebeurt dat nergens ter wereld nog op deze manier.
Ze werken met muurverf, een voordeel hiervan is dat het bijgewerkt of weggehaald kan worden. Eigen pigmenten worden toegevoegd, alle kleuren worden zelf gemengd. Het ter plekke betengelen van een muur, waarbij een linnen doek door middel van spanlatjes gespannen wordt, en vervolgens met meerdere lagen papier (het zogenaamde grijspapier) wordt bedekt om de spanning op te kunnen vangen, gebeurt niet in eigen atelier. Net als het uiteindelijke aanbrengen van het behang op deze ondergrond. Panelen waarbij het behang op aluminiumramen gespannen wordt kunnen wel kant-en-klaar vervoerd worden.

Nieuwe dessins
Inmiddels zijn er ook zestien handgeschilderde dessins uitgebracht op gedrukt vliesbehang en binnenkort komen daar weer nieuwe bij. Hiervan zijn er elk nog minstens drie kleurvarianten verkrijgbaar, ook dat wordt regelmatig uitgebreid. Vliesbehang is sterk, afwasbaar en behangen is makkelijk omdat alleen de muur ingelijmd hoeft te worden. Recent wordt het behang, in samenwerking met designers en fotografen, ook toegepast voor verlichting, meubels, fotografie en kunst.
Met hun toenemende bekendheid komen er ook vragen van historisch erfgoedbezitters op ze af. Meestal worden deze naar de Stichting Historische Behangsels en Wanddecoraties in Nederland verwezen, vaak gaat het om zaken die wel verband houden met behangsels maar in feite meer geschiedkundig van aard zijn. Wel hopen ze gaandeweg hun specialisme in te kunnen zetten in de restauratiebranche, er is in toenemende mate werk te doen op dat gebied.     

De tuin van de koning
Tot oktober dit jaar is ‘De tuin van de koning’ te zien in het ontbijt/lunchrestaurant De Kok en de Tuinman. Het behangpaneel is ruim vier bij twee meter en refereert aan ‘De menagerie van Prins Willem V’, behang uit Paleis Huis ten Bosch. Het werd geschilderd door Aert Schouman eind 18e eeuw. De tropische voorstelling van toen met kleine aapjes, bomen, vogels en insecten is door Jaap en Marcelo op een speelse manier vertaald en  doet het uitstekend bij hun onderburen op hetzelfde adres.